Landgoed Molecaten is een bosrijk landgoed van 130 hectare met een rijke historie. Deze begint in de 14e eeuw. Sommige delen van het landgoed zijn nu beschermd als rijksmonument. Landgoed Molecaten staat bekend om de prachtige gebouwen, bossen en het unieke sprengenstelsel. De sprengen zorgen voor de aandrijving van één van de best bewaarde watermolens van Nederland. Hier heeft het landgoed haar naam aan te danken, Molecaten betekent namelijk ‘boerderij bij de molen’.
Over Landgoed Molecaten
Een sterke identiteit
De kracht van het landgoed is haar rijke verleden en de bijzondere elementen, zoals de historische bebouwing en het sprengenstelsel. Er gaat dan ook veel aandacht uit naar het beheer, onderhoud en de ontwikkeling van het landgoed. Zo wordt deze kracht in stand gehouden. De ambitie is om de bezoeker kennis te laten maken met deze unieke eigenschappen van het landgoed in een rustige natuurrijke omgeving.
Prachtige bebouwing
De bijzondere bebouwing op het landgoed heeft niet alleen een hoge cultuurhistorische waarde, maar ook een sterke recreatieve aantrekkingskracht, economische en maatschappelijke functie. Er wordt dan ook met zorg omgegaan met de bestaande architectuur en instandhouding van rijksmonumenten. Investeren in beeldkwaliteit vormt een belangrijke doelstelling in de landschapsvisie. Daarnaast hecht a.s.r. grote waarde aan het laten draaien van de korenmolen en het delen van deze expertise en beleving door de molenaar. Het hoofdhuis, de herberg en een aantal woningen zijn langdurig in erfpacht uitgegeven aan hun bewoners. De camping Landgoed Molecaten is ook in erfpacht uitgegeven aan een exploitant.
Huis Molecaten
Tegenwoordig kenmerkt het Huis Molecaten zich door een neoclassicistische stijl. Een architectuurstijl die is gebaseerd op de vermeende puurheid van de Griekse en Romeinse bouwkunst. De oorsprong hiervoor ligt bij de baron Van Heeckeren die in 1824 het familiebezit in deze stijl laat aanpassen. Niet alleen het huis verandert aanzienlijk, ook de tuin wordt aangepast en er wordt een koetshuis bijgebouwd. Het originele huis is in 1646 ontstaan toen Johan van Keppel, ridder en schout van Hattem, op oude resten een havezate (versterkt huis) liet bouwen. Sinds 1989 is het Huis Molecaten in erfpacht uitgegeven voor bewoning.
Huis 't Spijker Watervliet (Olde Spyker)
In 1640 liet de Hattemse burgemeester Greven dit kleine buitenhuis of spieker bouwen. Het is een klein torenvormig woonhuis van twee bouwlagen met een zadeldak tussen bakstenen topgevels. Het werd gebruikt voor graanopslag en als zomerverblijf door de stedelijke elite. De naam Watervliet verwijst waarschijnlijk naar de lage ligging van het spijker binnen het landgoed. Oorspronkelijk behoorde tot het spijker ook een papiermolen die midden 18e eeuw is afgebroken. Naast het spijker is in de 19e eeuw nog een klein Veluws boerenhuisje gebouwd. Tegenwoordig is het spijker in eigendom en wordt nog steeds bewoond.
Watermolen Hatten-Molecaten
Naast de herberg is de gerestaureerde watermolen Hattem-Molecaten gelegen aan de Molecatense Beek. Het bouwjaar is niet bekend, wèl was dit één van de eerste papiermolens op de Veluwe en onderdeel van een geheel van drie papiermolens langs deze waterloop. Vanwege de ontwikkeling van machinale Veluwse papierfabrieken en verwoesting door brand, werd de molen na 1857 herbouwd als korenmolen. De molen kampt vandaag de dag, als in vroeger eeuwen, met een gebrek aan water. De hoeveelheid is voldoende om het rad te laten draaien, maar onvoldoende om het rad arbeid te laten verrichten. Tegenwoordig draait de molen elke woensdagmiddag van april tot en met september en elke eerste woensdagmiddag van de maand van oktober tot en met maart.
Herberg Molecaten
Op de huidige plaats van Herberg Molecaten heeft aan het einde van de 19e eeuw een boerenkroegje gestaan. De boeren kwamen met hun graan naar de korenmolen en genoten tijdens het wachten van een drankje. Na de Tweede Wereldoorlog vindt de omzetting plaats in een hotel-restaurant. In 1967 brandt het gebouw echter volledig af en wordt deze herbouwd tot het huidige gebouw. Herberg Molecaten heeft een centrale ligging op het landgoed en vormt een prettige verblijfsplek voor bezoekers die de omgeving willen verkennen of het landgoed doorkruisen. Zo is de herberg het startpunt voor de klompenpadroute ‘het Assenradepad’.
Erven met hoogwaardig beeldkwaliteit
Er is een grote variatie aan bouwstijlen op het landgoed, van historische bebouwing tot aan eigentijdse architectuurstijlen. Deze gebouwen hebben één ding gemeen: er is altijd sprake van een ligging binnen de groene setting en de goed onderhouden omgeving van het landgoed. Er wordt dan ook aandacht besteed aan het bereiken en onderhouden van een hoogwaardige beeldkwaliteit op de erven, zodat deze in beleving aansluiten bij de kleinschalige en ingetogen landgoedsetting.
Uniek sprengenstelsel
Het rijksmonumentale sprengenstelsel vormt de ruggengraat en ontstaansbron van het landgoed. De verschillende sprengen die het grondwater vanaf de Veluwe naar beneden brengen, verzamelen zich in de Molecatense beek. De sprengen zijn horizontaal in de helling gegraven sleuven, met als doel het aantappen van grondwater en aandrijven van de papiermolens. De spreng begint meestal met een sprengkop die vaak een van beschoeiing voorziene ronde vorm heeft. De sprengkop ligt onder het grondwaterniveau en vormt het gedeelte dat het grondwater aan de stuwwal onttrekt. Er vindt frequent onderhoud plaats om de sprengen in hun oorspronkelijke staat te behouden.
De Trijsspreng
Aan de voet van de Trijselenberg was in 1597 een papierwatermolen gebouwd waarnaar de Trijsspreng water aanvoerde. De Trijsspreng functioneert nog steeds en vormt een indrukwekkend geheel met meerdere sprengkoppen (die wel tot 5 meter diep zijn uitgegraven!) en de aanwezigheid van de Mariabeuk. Deze oude beuk werd waarschijnlijk geplant om het gereedkomen van de sprengen te vieren. Tegenwoordig voedt de Trijsspreng de wijer (vijver) bij Huis Molecaten.
De Singelspreng
De Singelbeek is een extra gegraven spreng als wateraanvoer voor de watermolen bij de herberg. De spreng loopt langs de oostzijde rondom de wijer van Huis Molecaten en gedeeltelijk langs het verharde fietspad. Er gaat veel aandacht uit naar het zichtbaar houden en toegankelijk maken van de spreng, door onder andere ongewenste beplanting op de opgeworpen wallen te verwijderen. Een deel van de sprengkop is verdwenen tussen de houtopstanden. Het zichtbaar en toegankelijk maken van deze sprengkop vormt een toekomstige opgave.
De wijer
In 1597 werd door de pachter van het goed, Johan van der Schuijr, aan de oostzijde van het huidige Huis Molecaten een molenwijer aangelegd, die aan de noordzijde werd afgedamd. De wijer (stuwvijver) werd aangelegd om de molens van kracht te voorzien, waar veel water voor nodig was, en diende tevens als gracht van Huis Molecaten. Tegenwoordig is al het water van de Trijsspreng nodig om het waterpeil in de wijer op niveau te kunnen houden. De wijer maakt deel uit van het beschermde historische complex en is van een grote cultuurhistorische waarde.
Karakteristiek boslandschap
Het grootste gedeelte van Landgoed Molecaten bestaat uit bos. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in productiebos en gemengd bos. a.s.r. streeft ernaar om het boslandschap duurzaam in stand te houden volgens het FSC-keurmerk. Dit gebeurt door waardevol hout te produceren en het oogsten van hout ook op langere termijn veilig te stellen. Ook wordt ingezet op de recreatie en natuurwaarden door een gevarieerdere bosbeleving te bieden rondom met name de historische bebouwing en cultuurhistorische elementen (de kern van het landgoed).
De Trijselenberg
De Trijselenberg vormde ooit de galgenberg van Hattem en staat bekend als het noordelijkste punt van de Oost-Veluwse stuwwal. Vroeger werden er schoolreisjes georganiseerd naar het landgoed en de uitkijktoren op de Trijselenberg. De uitkijktoren is verdwenen, maar de Trijselenberg biedt nog steeds een fraaie beleving als onderdeel van het boslandschap met een hoogte tot wel 35 meter. Het vormt dan ook voor diverse gebruikers een onderdeel van hun routebeleving over het landgoed.
Productiebos (FSC)
Het productiebos bevindt zich met name rondom de kern van het landgoed en is te herkennen aan de rechtlijnige aanplant van de bomen in vakken die overwegend uit één soort bestaan. De hoofdfunctie bestaat uit de houtopbrengst. a.s.r. real estate zet zich in om meer eenheid te brengen in de diverse percelen van douglas, lariks en grove den. Het hout dat van Landgoed Molecaten afkomstig is heeft het FSC-keurmerk, dit geeft aan dat er sprake is van een verantwoord bosbeheer.
Gemengd bos
In de kern van het landgoed wordt sterker ingezet op een gevarieerd bosbeeld. De nadruk ligt hier niet op houtproductie, maar op recreatie. Het gemengde (loof)bos wordt goed onderhouden. Dit betekent dat er regelmatig takken verwijderd worden (onder andere in het sprengenstelsel).
Oude landschapselementen
Laanbeplanting
De entrees tot het landgoed kenmerken zich door statige bomenlanen. De lanen bieden niet alleen een gevoel van oriëntatie op het landgoed, maar voegen een eigen beleving toe. Er wordt dan ook veel aandacht besteed aan het onderhouden en beschermen van de groeiomstandigheden van de bomen en het behouden van de samenhang.
De Mariaboom
De Mariaboom is een markante monumentale beuk en indrukwekkende verschijning met haar ouderdom. De boom wordt door verschillende bronnen geschat op een leeftijd van 250 tot 400 jaar en is mogelijk één van de oudste beuken van Nederland. Oorspronkelijk markeerde het naar verluidt samen met de verdwenen Josefboom, de omstreeks 1600 uitgegraven Trijsspreng. Als de beuk inderdaad ruim 400 jaar oud is, heeft het een deel van de 80-jarige oorlog meegemaakt, waaronder het Beleg van Hattem waarbij de Spanjaarden Hattem aanvielen. Uiteraard wordt de Mariaboom als oudje extra goed verzorgd door een gespecialiseerde boomverzorger.
Cultuurhistorische elementen
Schaanswerk De Spaanse Graven
De Spaanse Graven is een schanswerk uit de 80-jarige oorlog, in de tijd van het beleg van Hattem door de Spanjaarden. Een schans(werk) is een oud verdedigingswerk, meestal gemaakt van afgegraven aarde. ‘Graven’ slaat hier dan ook op graafwerk. Tijdens belegeringen werden vaak schanswerken gegraven door de belegeraars, om de troepen te kunnen beschermen tegen vuur uit de stad en tegen aanvallen van buitenaf. Eind 19e eeuw werd de schans met beuken beplant. Het schanswerk is een beschermd rijksmonument als een gaaf bewaard voorbeeld van krijgskunst uit de laatste kwart van de 16e eeuw.
Gemetselde Duiker
Aan de Koeweg, dichtbij Herberg Molecaten, is een oude gemetselde duiker met aandacht voor de cultuurhistorische oorsprong hersteld. De duiker functioneerde niet goed meer en was toe aan onderhoud. De gemetselde duiker vormt een mooie toevoeging aan de cultuurhistorishe waardevolle kern van het landgoed..
Rijke historie
Landgoed Molecaten heeft een strategische ligging in het noorden van de Veluwe, ten zuiden van het stadje Hattem, waar het Veluwemassief (stuwwal) overgaat in de IJsselvallei. Deze ligging op de helling van de stuwwal zorgde voor een aanzienlijk verval in hoogte, ideaal voor het graven van sprengenbeken. Oorspronkelijk stonden er vier watermolens langs deze sprengen, waarvan tegenwoordig alleen nog de watermolen bij de herberg bestaat. Dit was één van de eerste papiermolens op de Veluwe.
Het ontstaan van de buitenplaats Molecaten
In 1347 wordt de naam Molecaten voor het eerst genoemd. De naam betekent ‘huisje bij de molen’. Het oorspronkelijke gebied Molecaten lag niet op de plaats van het huidige Huis Molecaten, maar meer naar het noorden. In 1637 kocht Johan van Keppel een huis met watermolens. Hij liet ter plekke het Huis Molecaten bouwen omstreeks 1646. Hierbij werd gebruik gemaakt van de kelders van een eerder gebouw uit het begin van de 16e eeuw. In 1824 werd het huis Molecaten verbouwd tot het neoclassicistische huis dat er nu nog staat.
De Veluwe
De buitenplaats Molecaten kent een van oudsher strategische ligging in een soort van ‘oksel’ waar diverse hoofdroutes (handelswegen) bij elkaar komen aan de voet van het Veluwemassief. De Veluwe bestond oorspronkelijk uit een oerbos, maar door grootschalige boskap in de Middeleeuwen kreeg de wind vat op de arme zandgronden en trok de bevolking weg. Pas in de 19e eeuw kwam de Veluwe weer in trek en groeide de bevolking weer, gepaard gaande met de ontginning van de woeste grond tot productiebos en landbouwgebied. De aanleg van de productiebossen vormt nog steeds een sterke identiteit van het landgoed.
Adellijke families
In het jaar dat de naam Molecaten voor het eerst genoemd werd (1347) was Hendrick van Oldeneel de eigenaar. In 1637 kocht Johan van Keppel een huis met watermolens. Hij liet ter plekke het Huis Molecaten bouwen omstreeks 1646. In de 18e eeuw vererfde het huis door huwelijk van Anna Wilhelmina Cecilla van Keppel met Robert van Heeckeren op de familie Van Heeckeren. Tot rond de jaren 1950 hebben de Van Heeckerens door diverse aankopen de buitenplaats flink uitgebreid. Een groot deel van de gemeente Hattem behoorde ertoe. In 1987 heeft a.s.r. real estate het landgoed verworven.
Veldslagen: Het beleg van Hattem
Het Beleg van Hattem speelde zich af gedurende de 80-jarige oorlog. In 1629 belegerde de graaf van Salazar met 6000 Spaanse soldaten tevergeefs Hattem. De aanleiding van de aanwezigheid van de Spaanse troepen op de Veluwe was het beleg van ’s-Hertogenbosch door Prins Frederik Hendrik. In een poging om het Staatse leger weg te lokken probeerde het Spaanse leger als afleidingsmanoeuvre via de Veluwe een doorgang te forceren naar de Zuiderzee en het noorden van de Republiek. Op landgoed Molecaten vormt het schanswerk De Spaanse Graven nog een zichtbare herinnering van deze geschiedenis.
Visie op de toekomst
In 2017 heeft a.s.r real estate een landgoedvisie voor landgoed Molecaten opgesteld. De visie helpt bij het versterken en uitdragen van de identiteit van het landgoed. Daarnaast vragen nieuwe ontwikkelingen om een zorgvuldige afweging en inpassing binnen de waarden van het landgoed. De landgoedvisie moet richting geven voor inrichting en beheer van het landgoed voor de komende 10 jaar.
Een gedragen toekomstvisie
De landgoedvisie bestaat uit een beeldende rapportage. De rapportage vormt een praatstuk voor a.s.r. real estate om in gesprek te gaan met betrokken partijen en bewoners van het landgoed. Alle kansen, ambities, doelstellingen en uitdagingen hebben een plek gekregen in de landgoedvisie. A.s.r. real estate werkt transparant en wil de plannen graag delen met betrokkenen. De landgoedvisie brengt in beeld welke inspanningen gevraagd worden om het landgoed te onderhouden en beheren op een hoog kwaliteitsniveau. Ook helpt het bij het creëren van draagvlak voor benodigde ontwikkelingen op het landgoed.